Amidan là gì? Thành phần cấu tạo và Vai trò của Amidan

Amidan là gì?

Amidan là một tổ chức lympho lớn nhất của cơ thể nằm tập trung phía dưới niêm mạc hầu thành đám nằm ở hai bên thành họng tạo thành một vòng bạch huyết Waldayer bao gồm amidan vòm họng (còn gọi là VA, amidan vòi, amidan khẩu cái và amidan đáy lưỡi. Trong đó, amidan khẩu cái lớn nhất, nằm ở hai bên thành họng và cũng là amidan hay bị viêm nhất. Khi quan sát bằng mắt thường ta có thể dễ dàng thấy được một phần của amidan.

Amidan chính là tổ chức nằm ở thành họng, giao điểm của đường ăn và đường thở. Vì vậy, amidan có chức năng bảo vệ giúp tăng khả năng chống đỡ của mũi họng với vi khuẩn gây bệnh, đồng thời tham gia vào chuỗi phản ứng bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh khác.

Cấu tạo của amidan

Amidan bao gồm 6 khối nằm vây quanh cửa hầu và xếp thành một vòng kín gọi là vòng bạch huyết quanh hầu (vòng Waldayer): Amidan vòm (VA), Amidan vòi, Amidan khẩu cái (amidan), Amidan lưỡi.

Amidan vòm (VA)

Chỉ có 1 khối hình tam giác nằm ở vòm họng và có thể phát triển theo thành sau họng mũi. Đây là hạch bạch huyết lớn nhất cơ thể. Không giống với amidan khẩu cái, amidan vòm không được bảo phủ bởi lớp biểu mô phía trên. Không những thế, amidan vòm còn nằm ở vị trí của ngõ ra vào của hầu họng. Do đó, amidan vòm rất dễ bị tấn công bởi các tác nhân gây bệnh. Trong đó, tác nhân gây bệnh hay gặp nhất là virus gây. VA được hình thành từ tháng thứ 3 đến tháng thứ 7 của thai kỳ và phát triển đầy đủ ở trẻ sơ sinh. VA trở thành nơi cư trú của vi khuẩn ngay từ tuần lễ đầu tiên sau khi sinh. VA to lên trong thời kì phát triển của trẻ cho đến 6 - 7 tuổi, nhằm tạo miễn dịch chống lại vi khuẩn, virus, dị nguyên và các chất kích thích trong thức ăn và không khí. Sau đó VA thường thoái triển dần và trước dậy thì teo nhỏ lại.

Amidan vòi

Gồm 2 amidan, nằm ở hai bên phải và trái, quanh lỗ vòi tai, ngay dưới vòi Eustache. Đây là amidan có ít tổ chức Lympho và ít được chú ý đến khi nhắc đến amidan.

Amidan khẩu cái (amidan)

Gồm 2 amidan hình ô van màu hồng, có kích thước to nhỏ tuỳ vào độ tuổi. Amidan khẩu cái nằm ở hai bên phải và trái, trong hố amidan của thành bên họng. Đây là amidan lớn nhất trong vòng bạch huyết Waldayer và là amidan duy nhất có thể quan sát bằng mắt thường khi dùng đèn soi. Amidan khẩu cái gồm 2 trụ là trụ trước và trụ sau. Bề mặt amidan gồm nhiều hốc sâu và được bao phút bởi biểu mô phủ phía trên. Đây là nơi thực hiện chức năng chính của amidan và cũng là nơi vi khuẩn và virus xâm nhập gây nên tình trạng viêm amidan.

Amidan lưỡi

Chỉ có 1 khối, nằm ở đáy lưỡi. Cũng giống như Amidan vòi, đây là nơi tập trung ít tế bào Lympho nhất trong vòng bạch huyết Waldayer và cũng ít được nhắc đến.

Vòng Waldeyer  được hình thành trong thai kỳ và phát triển đầy đủ khi trẻ chào đời. Các khối amidan phát triển nhanh về khối lượng từ lúc 1 – 2 tuổi và đạt đỉnh cao lúc 3 – 7 tuổi, sau đó teo dần.

Các amidan có cấu tạo gồm ba lớp từ ngoài vào trong như sau:

• Biểu mô phủ : Là lớp biểu mô nằm trên bề mặt của amidan. Lớp biểu mô này có chức năng che chắn, bảo vệ và loại bỏ các tác nhân gây bệnh bám trên bề mặt amidan.
• Mô liên kết: Phía bên dưới lớp biểu mô phủ là một lớp mô liên kết mỏng giàu mạch máu giúp nuôi dưỡng amidan.
• Hạch bạch huyết: Lớp trong cùng của amidan là các hạch bạch huyết. Đây là phần quan trọng nhất của amidan giúp chúng có khả năng tiết ra các Immunoglobulin, là các kháng thể tự nhiên của cơ thể, giúp chống lại các tác nhân gây bệnh.

Chức năng của amidan

Amidan mặc dù là cơ quan nhỏ nhưng lại đóng vai trò rất quan trọng trong việc duy trì khả năng miễn dịch. Chức năng chính của amidan là tiết ra các lympho bào và kháng thể giúp cơ thể chống lại sự tấn công của các tác nhân gây hại.

Amidan có chứa tế bào B – đây là một loại tế bào bạch cầu có chức năng chống lại nhiễm trùng. Nó cũng giúp sản xuất ra các kháng thể để chống lại bệnh cúm, viêm phổi do liên cầu khuẩn, bại liệt và các bệnh nhiễm trùng khác. Kháng thể là protein sẽ giúp cơ thể có thể xác định, đồng thời tấn công các tác nhân gây hại.

Ngoài ra, amidan cũng chứa một số loại tế bào T. Đây là các loại tế bào bạch cầu có khả năng tiêu diệt các tế bào bị nhiễm virus. Từ đó sẽ giúp cơ thể xây dựng được khả năng miễn dịch với một số tác nhân truyền nhiễm.

Khối amidan vòm được cho là có chức năng chính trong việc nhận diện vi khuẩn, đồng thời tạo kháng thể để tiêu diệt vi khuẩn trong trường hợp chúng tái xâm nhập.

Khi bạn hít vào, trước khi đi vào phổi thì không khí sẽ tiếp xúc với amidan vòm. Vi khuẩn tồn tại trong không khí sẽ bám vào bề mặt tiếp xúc tương đối rộng của cơ quan này. Các tế bào bạch cầu tại đây sẽ bắt giữ, đồng thời nhận diện vi khuẩn nhằm tạo ra kháng thể.

Kháng thể được tạo ra tại amidan vòm sẽ được nhân lê và đưa đi khắp nơi, tuy nhiên tập trung nhiều nhất là ở vùng mũi họng. Điều này giúp tạo miễn dịch tại chỗ để chống lại sự tái nhiễm của vi khuẩn.

Có thể thấy rằng, amidan đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc ngăn ngừa các bệnh nhiễm trùng ở đường hô hấp trên.

Các bệnh thường gặp ở amidan

Viêm amidan

Tình trạng các khối amidan bị phản ứng viêm tấn công gây sưng, phì đại, thường là do nhiễm trùng gây ra. Đau họng là một trong những triệu chứng đặc trưng nhất của bệnh lý này.

Ngoài ra, bạn còn có thể gặp các biểu hiện khác đi kèm như:

• Ho
• Sốt cao trên 39°C
• Đau đầu
• Đau khi nuốt
• Mệt mỏi
• Buồn nôn

Áp xe peritonsillar

Hay còn được gọi với tên khác là Quinsy. Đây là một tình trạng không phổ biến xuất hiện khi có khối áp xe phát triển bên cạnh amidan, thường là do nhiễm khuẩn.

Tình trạng này thường chỉ phát triển một bên, có thể theo sau một đợt viêm nhưng trong nhiều trường hợp có thể tự phát sinh. Amidan ở bên bị ảnh hưởng thường sẽ sưng to lên và có nhiều bất thường.

Quinsy thường sẽ bị đẩy về đường giữa khi khối áp xe bên cạnh amidan ngày càng lớn kên và có mủ hình thành. Tình trạng này thường rất đau đớn và gây mệt mỏi toàn thân. Thông thường, Quinsy sẽ được điều trị bằng kháng sinh, tuy nhiên cần kết hợp dẫn lưu mủ ra ngoài bằng các thủ thuật y tế khác.

Ung thư amidan

Mặc dù không phải là một loại ung thư thường gặp nhưng bạn hãy cẩn trọng với tình trạng này. Bởi nó có thể đe dọa đến cả tính mạng nếu không được can thiệp kịp thời và đúng cách. Ung thư amidan thường phổ biến hơn ở những người uống nhiều rượu hay thường xuyên hút thuốc.

Bảo vệ amidan khỏi sự tấn công của tác nhân gây hại

Để tránh những bệnh về amidan khởi phát, bạn cần chú ý đến một số vấn đề sau đây:

• Tránh hút thuốc lá, sử dụng rượu bia, chất kích thích. Đồng thời giảm ăn các loại đồ ăn cay nóng, dễ kích ứng niêm mạc amidan.
• Chú ý đeo khẩu trang, che chắn và bảo vệ cổ họng cẩn thận khi ra đường.
• Giữ gìn vệ sinh răng miệng sạch sẽ, nên dùng nước muối loãng để súc miệng hằng ngày. Điều này sẽ giúp loại bỏ các loại vi khuẩn gây hại trú ngụ trong vòm họng hiệu quả.
• Tăng cường đề kháng cho cơ thể bằng cách cân bằng chế độ dinh dưỡng. Nên chú trọng đến việc bổ sung nhiều vitamin C từ các nhóm thực phẩm lành mạnh.
• Thăm khám, kiểm tra răng miệng và tai mũi họng định kỳ.