Hóa trị là gì, quy tắc hóa trị và bài tập vận dụng

Định nghĩa hóa trị là gì?

Hóa trị của một nguyên tố được xác định bằng số liên kết hóa học mà một nguyên tử của nguyên tố đó tạo nên trong phân tử. Hóa trị của nguyên tố trong hợp chất ion được gọi là điện hóa trị, có giá trị bằng với điện tích của ion tạo thành từ nguyên tố đó. Hóa trị của nguyên tố trong hợp chất cộng hóa trị được gọi là cộng hóa trị, có giá trị bằng với số liên kết cộng hóa trị mà nguyên tử của nguyên tố đó tạo được với nguyên tử của nguyên tố khác trong hợp chất hóa học.

Bảng hóa trị và bài ca hóa trị

 

BẢNG 2- HOÁ TRỊ CỦA MỘT SỐ NHÓM NGUYÊN TỬ

Tên nhóm	Hoá trị	Gốc axit	Axit tương ứng	Tính axit
Hiđroxit(*) (OH); Nitrat (NO3); Clorua (Cl)	I	NO3	HNO3	Mạnh
Sunfat (SO4); Cacbonat (CO3)	II	SO4	H2SO4	Mạnh
Photphat (PO4)	III	Cl	HCl	Mạnh
(*): Tên này dùng trong các hợp chất với kim loại.		PO4	H3PO4	Trung bình
		CO3	H2CO3	Rất yếu (không tồn tại)

Kali, Iôt, Hiđro
Natri với bạc, Clo một loài
Có hóa trị 1 bạn ơi
Nhớ ghi cho rõ kẻo rồi phân vân
Magiê, chì, Kẽm, thủy ngân
Canxi, Đồng ấy cũng gần Bari
Cuối cùng thêm chú Oxi
Hóa trị 2 ấy có gì khó khăn
Bác Nhôm hóa trị 3 lần
Ghi sâu trí nhớ khi cần có ngay
Cacbon, Silic này đây
Là hóa trị 4 không ngày nào quên
Sắt kia kể cũng quen tên
2, 3 lên xuống thật phiền lắm thay
Nitơ rắc rối nhất đời
1, 2, 3, 4 khi thời thứ 5
Lưu huỳnh lắm lúc chơi khăm
Xuống 2, lên 6 khi nằm thứ 4
Photpho nói tới không dư
Nếu ai hỏi đến thì hừ rằng 5
Em ơi cố gắng học chăm
Bài ca hóa trị suốt năm rất cần

Quy tắc hóa trị

Trong coông thức hóa học, tích của chỉ số và hóa trị của nguyên tố này bằng tích của chỉ số và hóa trị của nguyên tố kia.

Cho CTHH A_xB_y, nguyên tố A có hóa trị a, nguyên tố B có hóa trị B. Ta có:

x.a = y.b

Theo quy tắc hóa trị: x.a = y.b, ta có thể vận dụng như sau:

Tính hóa trị của một nguyên tố ⇒ Nếu biết x,y và a thì tính được b và ngược lại.

Lập công thức hóa học của hợp chất ⇒ Nếu biết a và b thì tìm được tỉ lệ: x/y = b/a. Từ đó ta lập được CTHH của hợp chất đó. (nhớ là tỉ lệ tối giản)

Ví dụ: Tính hoá trị của Al trong các hợp chất sau: AlCl₃ (Cl có hoá trị I).

- Gọi hoá trị của nhôm là a:  1.a = 3.I

                   FeCl    :  a = II

                   MgCl  ₂:  a = II

                   CaCO₃  :  a = II  (CO₃ = II).

                   Na₂SO₃ :  a = I

Bài tập về hóa trị

Bài tập 1: Xác định hóa trị của mỗi nguyên tố trong các trường hợp sau đây:

a) KH, H2S, CH4

b) FeO, Ag2O, NO2

Hướng dẫn giải:

a) KH: Có H có hóa trị I. Theo quy tắc hóa trị, ta có: 1.1 = 1.b => K hóa trị I.

H₂S: có H có hóa trị I, theo quy tắc hóa trị, ta có: 2.1 = 1.b => S hóa trị II.

CH₄: có H có hóa trị I, theo quy tắc hóa trị, ta có: 1.a = 4.1 => C hóa trị IV.

b) FeO: có O hóa trị II, theo quy tắc hóa trị, ta có: 1.a = 2.1 => Fe hóa trị II

Ag₂O: có O hóa trị II, theo quy tắc hóa trị, ta có 2.a = 1.2 => Ag hóa trị I.

NO₂: có O hóa trị II, theo quy tắc hóa trị, ta có: 1.a = 2.2 => N hóa trị IV