Bộ máy nhà nước là gì? Bộ máy nhà nước bao gồm những cơ quan nào?

Bất kỳ quốc gia nào cũng cần có một bộ máy nhà nước hoàn chỉnh để thực thi quyền lực, từ đó giám sát hoạt động hay hành vi của từng cá nhân, tổ chức. Để làm được đó, Nhà nước cần phân chia quyền lực phù hợp với từng cấp, từ trung ương đến địa phương.

1. Bộ máy nhà nước là gì?

Trước khi đi vào tìm hiểu bộ máy nhà nước là gì, hãy cùng Kinhcan.vn nắm chắc khái niệm nhà nước để từ đó hình dung tổng quát cũng như cụ thể về hệ thống vận hành của một quốc gia.

1.1. Khái niệm Nhà nước

Nhà nước được hiểu là một tổ chức chính trị của xã hội đã có giai cấp, lãnh thổ, dân cư và chính quyền độc lập. Nhà nước này có khả năng đặt ra và thực thi pháp luật nhằm thiết lập trật tự xã hội riêng trong phạm vi đất nước mình.

Nhà nước cũng có một số đặc trưng nhận biết như phân bố dân cư theo đơn vị hành chính và lãnh thổ; có bộ máy quyền lực công; có chủ quyền tối cao trong lãnh thổ của đất nước, có quyền quy định các loại thuế mang tính bắt buộc với cá nhân hay tổ chức nào đó.

1.2. Khái niệm bộ máy nhà nước

Để chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước được thực hiện tốt thì bộ máy nhà nước cần được tổ chức một cách chặt chẽ và khoa học.

Điều này được quyết định ở khâu tổ chức hệ thống các cơ quan nhà nước từ trung ương đến địa phương, cần tuân theo các nguyên tắc chung và thống nhất, từ đó tạo thành một cơ chế đồng bộ.

2. Đặc điểm của bộ máy nhà nước

Nhìn chung, bản chất bộ máy nhà nước sẽ có một đặc điểm sau đây:

- Ở Việt Nam, bộ máy nhà nước được tổ chức và hoạt động dựa trên một số nguyên tắc chung nhất định. Bộ máy nhà nước chỉ là cơ quan đại diện cho người dân, đảm bảo quyền lợi cho họ.

Điều đó có nghĩa, quyền quyết định mọi vấn đề của đất nước, các công việc liên quan đến hoạt động chính trị, tư tưởng và văn hoá sẽ thuộc về nhân dân.

Để quyền làm chủ này phát huy một cách tốt nhất, người dân sẽ thông qua các hoạt động của cơ quan nhà nước hoặc trực tiếp thực hiện trong những đợt diễn ra bầu cử đại biểu Quốc hội.

- Tất cả cơ quan trong bộ máy nhà nước đều mang tính quyền lực, được Nhà nước trao quyền mà cụ thể là để thực hiện các chức năng và thi hành nhiệm vụ của mình.

Cơ quan nhà nước là bộ phận cơ bản cấu thành nhà nước, sẽ có một lượng người nhất định được tổ chức và hoạt động dưới danh nghĩa nhà nước, thực hiện quyền lực.

Hiện nay, quyền lực nhà nước được phân chia cho các chủ thể nhất định thay vì tập trung vào một cơ quan, đoàn thể hay duy nhất một cá nhân. Mỗi cơ quan sẽ được trao quyền lực riêng và mức độ khác nhau, phụ thuộc vào phạm vi thẩm quyền theo quy định chung của luật pháp.

Tuy mỗi cơ quan sẽ có quyền lực và nhiệm vụ riêng nhưng không được tách rời, giữa các cơ quan phải có mối quan hệ chặt chẽ với nhau để kịp thời hỗ trợ giải quyết công việc, đồng thời giám sát hoạt động thực thi quyền lực. Việc này có thể hiểu đơn giản là, dùng quyền lực để giám sát quyền lực.

- Những hoạt động của bộ máy nhà nước phải nhằm đem lại lợi ích cho toàn thể nhân dân, đại diện nhân dân giải quyết các công việc còn vướng mắc và tồn động. Trong quá trình thực hiện, cần hết lòng với người dân thay vì hời hợt, làm cho có.

- Các cơ quan nhà nước được trao thẩm quyền cần thực hiện đúng chức năng và nhiệm vụ được quy định theo pháp luật, không được lạm dụng chức quyền để trục lợi hay “hạch sách" người dân.

Nếu để xảy ra những tình huống sai sót, phát hiện làm trái hoặc vượt ngoài quy định thẩm quyền thì cần phải chịu trách nhiệm trước cơ quan nhà nước cấp trên mà cụ thể là dưới chế tài pháp luật.

- Mỗi cơ quan nhà nước khi thành lập sẽ được trao thẩm quyền riêng theo đúng quy định, vì thế trong quá trình làm việc, các cơ quan này cũng có thể ban hành các văn bản pháp luật. Tuy nhiên, chỉ dừng ở mức độ chỉ đạo, hướng dẫn, giải quyết công việc trong phạm vi quy định từ trước.

Các văn bản được cơ quan nhà nước ban hành mang tính bắt buộc, chủ thể xã hội trong phạm vi thẩm quyền của các cơ quan này phải chấp hành. Đồng thời, các cơ quan này cũng đảm nhiệm vai trò giám sát trực tiếp, theo sát tiến độ cũng như việc tuân theo các văn bản pháp luật được đưa ra.

3. Những tiêu chí phân loại cơ quan trong bộ máy nhà nước

Dựa theo các tiêu chí khác nhau, cơ quan trong bộ máy nhà nước sẽ được phân loại và quy định chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền.

- Một, dựa vào phạm vi khu vực: Các cơ quan nhà nước được chia thành cơ quan trung ương và cơ quan địa phương. Trong đó, cơ quan ở trung ương sẽ có thẩm quyền hoạt động trên toàn lãnh thổ đất nước, còn cơ quan ở địa phương thì thẩm quyền chỉ hoạt động trong phạm vi như thôn, xã, phường, huyện, quận.

- Hai, dựa vào chức năng: Cơ quan nhà nước được chia thành ba cơ quan chính, trong đó lập pháp có chức năng xây dựng pháp luật, chức năng của hành pháp là thực hiện pháp luật, cuối cùng là tư pháp với chức năng bảo vệ pháp luật.

- Ba, dựa vào thời gian hoạt động: Cơ quan nhà nước sẽ được chia thành cơ quan thường xuyên và cơ quan lâm thời.

Trong đó, cơ quan thường xuyên sẽ thực hiện những công việc hay vấn đề tồn tại thường xuyên trong bộ máy nhà nước. Còn cơ quan lâm thời sẽ đảm nhiệm một số công việc có tính nhất thời như sửa đổi Hiến pháp và bầu cử, sau khi hoàn thành sẽ tự giải tán.

- Bốn, dựa vào con đường hình thành, tính chất và chức năng: Các cơ quan nhà nước được chia thành bốn cơ quan chính, bao gồm quyền lực nhà nước, quản lý nhà nước, xét xử và kiểm soát. Cụ thể từng cơ quan như sau:

        +) Cơ quan quyền lực nhà nước là cơ quan do người dân bầu ra, là cơ quan đại diện cho họ để thực thi quyền lực nhà nước.

        +) Cơ quan quản lý nhà nước là cơ quan được hình thành từ cơ quan quyền lực nhà nước, thực hiện chức năng quản lý và điều hành các công việc hàng ngày của đất nước trong những lĩnh vực cụ thể như kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, quốc phòng và an ninh, đối ngoại.

        +) Chức năng của cơ quan xét xử là thụ lý và giải quyết các vụ án.

        +) Cơ quan kiểm sát có chức năng kiểm tra, giám sát thực hiện pháp luật và thay mặt nhà nước thực hiện quyền công tố.

Tựu lại, bộ máy nhà nước bao gồm nhiều cơ quan, song mỗi cơ quan sẽ đảm nhiệm vai trò, chức năng riêng để cấu thành một bộ máy hoàn chỉnh.

4. Bộ máy nhà nước bao gồm các cơ quan nào?

Như đã đề cập ở trên, cơ quan nhà nước là bộ phận cấu thành bộ máy nhà nước, là tổ chức đại diện quyền lực nhà nước được thành lập và có thẩm quyền theo pháp luật, từ đó thực hiện nhiệm vụ và chức năng mà Nhà nước giao phó.

Dựa vào các cách phân loại cơ quan trong bộ máy nhà nước ở mục 3, bộ máy nhà nước bao gồm các cơ quan sau:

- Căn cứ vào hình thức thực hiện quyền lực, có ba cơ quan chính là cơ quan quyền lực nhà nước, cơ quan hành chính nhà nước và cơ quan tư pháp. Trong đó:

        +) Cơ quan quyền lực nhà nước bao gồm Quốc hội, là cơ quan quyền lực cao nhất cấp Trung ương và Hội đồng nhân dân, cơ quan quyền lực cao nhất ở từng địa phương.

        +) Cơ quan hành chính nhà nước bao gồm Chính phủ, Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, UBND cấp tỉnh, huyện, cơ quan chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân dân.

        +) Cơ quan tư pháp của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm có Tòa án và Viện kiểm sát

- Căn cứ vào thời gian thành lập, gồm có cơ quan Nhà nước do dân bầu ra và cơ quan Nhà nước không do dân bầu ra.

- Căn cứ vào tính chất thẩm quyền sẽ gồm cơ quan Nhà nước có thẩm quyền chung và cơ quan Nhà nước có thẩm quyền chuyên môn.

- Căn cứ vào cấp độ thẩm quyền gồm có cơ quan Nhà nước ở trung ương và cơ quan Nhà nước ở địa phương.

5. Các phân hệ của bộ máy nhà nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Bộ máy Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức thành các phân hệ sau:

1. Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất và là cơ quan quyền lực nhà nước theo Hiến pháp 2013 của nước Việt Nam quy định. Quốc hội còn là cơ quan thực hiện quyền lập hiến và lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao với những hoạt động của Nhà nước.

2. Chủ tịch nước là người đứng đầu Nhà nước, thay mặt bộ máy nhà nước nói riêng và nhân dân nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam nói chung trong các hoạt động đối nội, đối ngoại. Những nhiệm vụ và quyền hạn của Chủ tịch nước được quy định chi tiết tại điều 88, Hiến pháp 2013.

3. Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất và là cơ quan chấp hành của Quốc hội nước ta, thực hiện quyền hành pháp. Nhiệm vụ của Chính phủ là thống nhất quản lý mọi mặt đời sống xã hội, dựa trên quy định của Hiến pháp và điều luật từng bộ, ban, ngành.

4. Cơ quan xét xử bao gồm Toà án nhân dân tối cao, Toà án nhân dân địa phương, Toàn án quân sự và các tòa án do luật định.

Cơ quan này có nhiệm vụ xét xử và giải quyết các vụ án hình sự, dân sự, lao động, hôn nhân và gia đình để bảo vệ trật tự pháp luật. Cơ quan xét xử hoạt động dựa trên hai nguyên tắc là độc lập xét xử và chỉ tuân theo pháp luật.

5. Cơ quan kiểm soát gồm Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân địa phư��ng, Viện kiểm sát quân sự.

Cơ quan này có nhiệm vụ kiểm sát việc tuân theo pháp luật và thực hiện quyền công tố nhà nước trong thẩm quyền, đảm bảo pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất.

6. Chính quyền địa phương gồm có Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân. Trong đó:

- Điều 113, Hiến pháp 2013 nêu rõ HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, cơ quan này không chỉ đại diện cho ý chí, nguyện vọng mà còn là quyền làm chủ của Nhân dân.

Vì thế, thành viên HĐND sẽ được Nhân dân địa phương bầu ra. Mọi hoạt động sai trái lệch lạc của họ sẽ phải chịu trách nhiệm trước người dân và cơ quan cấp trên.

- Điều 114, Hiến pháp 2013 nêu rõ Ủy ban nhân dân ở cấp chính quyền địa phương sẽ do HĐND cùng cấp bầu ra. Đây là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trước HĐND và cơ quan cấp trên.

Bên cạnh đó, UBND cũng phải tổ chức thực hiện các nghị quyết, hoàn thành nhiệm vụ do các cơ quan nhà nước cấp trên giao phó.

LỜI KẾT

Trên đây là những thông tin về bộ máy nhà nước, bộ máy nhà nước bao gồm các cơ quan nào và có chức năng, nhiệm vụ gì mà Kinhcan.vn muốn gửi đến các bạn.